Αρχικά το
Πάσχα ήταν ιουδαϊκή εορτή προς ανάμνηση της εξόδου των Εβραίων από την Ερυθρά
Θάλασσα και της απελευθέρωσής τους από την αιγυπτιακή δουλεία. Είναι άγνωστο πώς
τιμούσαν οι πρώτοι χριστιανοί την Ανάσταση του Κυρίου με τις πρώτες αναφορές να
εμφανίζονται τον 2ο μ.Χ. αιώνα. Οι τοπικές εκκλησίες γιόρταζαν το Πάσχα σε
διαφορετικές ημερομηνίες κι εποχές κι έτσι η Α’ Οικουμενική Σύνοδος (το 325
μ.Χ. στη Νίκαια της Βιθυνίας) αναγκάστηκε να ορίσει κοινή ημερομηνία τέλεσής
του.
Την περίοδο
της βυζαντινής ακμής η Ανάσταση αποτελούσε την σημαντικότερη γιορτή της χρονιάς
σε όλη την αυτοκρατορία και εορταζόταν ανάλογα. Οι χριστιανοί ξεκινούσαν τις
προετοιμασίες με γενικό καθάρισμα του σπιτιού και ασβέστωμα των τοίχων. Έπειτα
έστρωναν τα σπίτια τους με φύλλα δάφνης, μυρσίνης, δενδρολίβανου και λεμονιάς,
έθιμο που διαφύλαξαν οι χριστιανοί του Πόντου, στρώνοντας από την Κυριακή των
Βαΐων το πάτωμα των σπιτιών τους με κλαδιά βάγιας. Εκτός του σπιτικού
στολισμού, οι Βυζαντινοί τιμούσαν τις άγιες αυτές ημέρες φορώντας καινούρια
ρούχα που ονόμαζαν «λαμπρά» ή «λαμπριάτικα» αφού θα έπρεπε να «λαμπροφορέσουν».
Επίκεντρο
των εορτασμών αποτελούσε φυσικά το φωταγωγημένο παλάτι, όπως και όλες οι πόλεις
και τα σπίτια της αυτοκρατορίας. Τη μεγάλη αυτή ημέρα ο αυτοκράτορας έφτανε
στην Αγία Σοφία για να εκκλησιαστεί, ενώ το μεσημέρι έδινε το μεγάλο επίσημο
γεύμα στο επιβλητικό διαμέρισμα του παλατιού, γνωστό ως «χρυσοτρίκλινον».
Στη μέση
της τεράστιας αυτής αίθουσας κυριαρχούσε το «επταπύργιο», μεγάλο έπιπλο που
πάνω του υπήρχαν πέντε μικροί πύργοι στους οποίους φυλάσσονταν πολύτιμα
αυτοκρατορικά κοσμήματα και στέμματα. Στο «χρυσό» αυτό τραπέζι κάθονταν
ανώτεροι άρχοντες, μάγιστροι, πολιτικοί, στρατιωτικοί, πρεσβευτές με τις
εθνικές τους ενδυμασίες, αλλά και ένας σημαντικός αριθμός αιχμαλώτων που
αποφυλακίζονταν στο πνεύμα των ημερών. Τα αυτοκρατορικά γεύματα διαρκούσαν δύο
εβδομάδες συγκεντρώνοντας σημαντικό αριθμό κατοίκων της πόλης, με αποτέλεσμα η
πρόσκληση σε αυτά να αποτελεί ευσεβή πόθο των πάντων.
Αντίθετα με
το σήμερα, εκείνη την περίοδο οι επίσημοι εορτασμοί της Ανάστασης κρατούσαν
δεκαπέντε ημέρες τις οποίες οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης αξιοποιούσαν
γεμίζοντας τα θεάματα της εποχής, στα οποία κυριαρχούσαν οι ιππικοί αγώνες και
οι αρματοδρομίες στον τεράστιο ιππόδρομο της πόλης. Τα δικαστήρια παρέμεναν
κλειστά όλη την Διακαινήσιμη Εβδομάδα. Τέλος αποφυλακίζονταν όλοι οι
κρατούμενοι εκτός απ’ αυτούς που είχαν πράξει σοβαρά αδικήματα και έπρεπε να
παραμείνουν φυλακισμένοι.
