Κυβερνοβασανισμός/Cyberbullying: Η μάστιγα της εποχής και ο ρόλος του εκπαιδευτικού. Γράφει η Στέλλα Φλωρά, εκπαιδευτικός, Υπεύθυνη Τύπου Watchdogs-Παιδί και διαδίκτυο

Rebecca Sedwick, 12, Hope Witsell, 13 ετών, Rehtaeh Parson, 17 ετών, Amanda Michelle Todd, 16 ετών, Hannah Smith, 14 ετών, Courtney Brown, 17 ετών, Carolina Picchio, 14 ετών, Bart Palosz, 15 ετών, Todd Loik, 15 ετών, Erin Gallagher, 13 ετών, Ciara Pugsley, 15 ετών

Τα μόνα πράγματα που θα έπρεπε να έχουν κοινά όλα τα παραπάνω παιδιά είναι η σκανταλιά, η χαρά και η δίψα για ζωή. Δυστυχώς όμως όλα οδηγήθηκαν στην αυτοκτονία μετά από ανελέητο κυβερνοβασανισμό/cyberbullying από συμμαθητές, γνωστούς αλλά και άγνωστους. Αυτά και πολλά άλλα σε όλο τον κόσμο. 

Η έρευνα 2011 Youth Risk Behavior Survey των Centers for Disease Control and Prevention’s αφού εξέτασε 15.000 περιπτώσεις απόπειρας αυτοκτονίας εφήβων στις ΗΠΑ κατέληξε ότι τα θύματα κυβερνοβασανισμού είχαν τριπλάσιες πιθανότητες από άλλα παιδιά να προσπαθήσουν να θέσουν τέλος στη ζωή τους. Ο κίνδυνος του cyberbullying είναι υπαρκτός και είναι μεγάλος. Πρέπει όλοι να τον πάρουμε στα σοβαρά. 

Το σχολείο είναι ένα τεράστιο κομάτι της ζωής των παιδιών και των εφήβων. Και ο κυβερνοβασανισμός τα ακολουθεί ακόμα και εκεί. Σε πολλές περιπτώσεις οι θύτες κάθονται στο πίσω θρανίο από το θύμα. Εδώ λοιπόν καθίσταται απαραίτητο για τον εκπαιδευτικό να είναι ενημερωμένος και ικανός να διαγνώσει και να βοηθήσει τα παιδιά που το έχουν ανάγκη. Μην περιμένετε όμως να έρθουν σε σας τα θύματα. Όλες οι έρευνες καταδεικνύουν ότι μόνο το 1 στα 10 παιδιά μιλά για το μαρτύριό του σε κάποιον ενήλικα που εμπιστεύεται. Οι κυρίαρχοι λόγοι; Ντροπή και φόβος . 

Για να είμαστε ξεκάθαροι, υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο τυχαίο αστείο ή την φάρσα (έστω και αν αυτά είναι κακόγουστα ή κακόβουλα) και τον κυβερνοβασανισμό. Η έννοια του «βασανισμού» προυποθέτει την επανειλημμένη  κακοποίηση του θύματος με την χρήση ηλεκτρονικών μέσων. Ο κυβερνοβασανισμός έχει πολλά πρόσωπα, αιτίες και στόχους. Αυτές είναι κάποιες από τις πιο συνηθισμένες μορφές: 

Λεκτική βία,  υβριστικά-προσβλητικά μηνύματα ή τηλεφωνήματα 

Κακόβουλα πειράγματα 

Κατασκευή και διάδοση άσχημων-προσβλητικών  φημών,  δυσφήμιση 

Συστηματική παρενόχληση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, π.χ. καταστροφή κάθε ποστ του θύματος με αρνητικά σχόλια ή αρνητικά σχόλια στις φωτογραφίες του 

Αποκλεισμός: όταν ένα παιδί απομονώνεται από την ομάδα και στοχοποιείται 

Πλαστοπροσωπία, π.χ. δημιουργία πλαστού προφίλ με στοιχεία πραγματικού παιδιού και παραπλάνηση των φίλων του θύματος 

Αποκάλυψη (ξεμπρόστιασμα), η δημόσια αποκάλυψη μυστικού του θύματος με στόχο να γελιοποιηθεί 

Διακίνηση αποκαλυπτικών φωτογραφιών του θύματος 

Οι λόγοι 

Γιατί όλο και περισσότερα παιδιά μεταμορφώνονται σε διαδικτυακούς βασανιστές; Οι λόγοι είναι πολλοί. Θυμός, εκδίκηση, χαμηλή αυτοεκτίμηση, πλάκα ή απλώς και μόνο πλήξη. Και, ναι, τα παιδιά είναι σκληρά, μπορούν να γίνουν ανελέητα κυρίως όταν θεωρούν ότι είναι καλά κρυμένα πίσω από την ανωνυμία που νομίζουν ότι προσφέρει το διαδίκτυο. Στον κυβερνοβασανισμό ο θύτης είναι λίγο πολύ προστατευμένος αφού δεν έρχεται άμεσα αντιμέτωπος με τον πόνο που προκαλεί με τις πράξεις του. Συνειδητοποίηση – Ενημέρωση – Εκπαίδευση Το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση του cyberbullying είναι να κατανοήσουν όλοι όσοι έρχονται σε επαφή με παιδιά ότι το θέμα είναι πάρα πολύ σοβαρό και δεν θα σταματήσει αν δεν αντιμετωπιστεί σθεναρά από το σύνολο της κοινωνίας. Μια συνηθισμένη αντίδραση των ενηλίκων είναι: «Ελα μωρέ, παιδιά είναι, έτσι είναι τα παιδιά, σκληρά.» Δυστυχώς δεν είναι έτσι. Ο κυβερνοβασανισμός όπως και ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να έχουν ολέθριες συνέπειες. Δώστε λοιπόν βάση και πάρτε το θέμα πολύ σοβαρά. Εδώ υπάρχει ένα σοβαρό ζήτημα. Μια τεράστια δυσαναλογία ανάμεσα στους ενήλικους και τα παιδιά. Οι ενήλικες,  κατά κανόνα, διαθέτουν την εμπειρία και τις κοινωνικές δεξιότητες για να επιβιώσουν στον ψηφιακό κόσμο αλλά δεν διαθέτουν την απαραίτητη γνώση των νέων τεχνολογιών. Το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει με τους έφηβους. Αυτοί είναι οι πρώτοι που θα ενημερωθούν και θα κάνουν χρήση του κάθε νέου app αλλά δεν διαθέτουν τις απαραίτητες κοινωνικές δεξιότητες που θα τους προστατεύσουν. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι ενήλικες (γονείς και εκπαιδευτικοί) θα πρέπει να φροντίσουν με διαρκή ενημέρωση να εξισορροπήσουν – κατά το δυνατόν – αυτήν την ανισότητα. Η καλύτερη πηγή είναι οι ίδιοι οι μαθητές μας. Ρωτήστε τους, συζητήστε μαζί τους και μάθετε από αυτούς.

Τα σημάδια ότι κάτι δεν πάει καλά 

«Πως να καταλάβω ότι ένα παιδί είναι θύμα κυβερνοβασανισμού?» Αυτό δυστυχώς δεν είναι εύκολο και δεν υπάρχει μαγική συνταγή.  Κάποια από τα σημάδια είναι πιο ξεκάθαρα, άλλα μπορεί να οφείλονται σε διαφορετικά  αίτια (σχολικός εκφοβισμός, οικογενειακά θέματα, εθισμός στο διαδίκτυο, ταραχώδης εφηβεία κλπ). Ο υποψιασμένος εκπαιδευτικός θα πρέπει να αξιολογήσει τις ενδείξεις ανά περίπτωση λαμβάνοντας υπ’όψιν την πιθανότητα του να είναι ο μαθητής θύμα κυβερνοβασανισμού. Προληπτικά καλό είναι να παρατηρούν οι εκπαιδευτικοί τα παιδιά στα διαλείματα, κάποια από τα σημεία είναι πιο εμφανή εκτός τάξης. Μέσα στην τάξη τώρα, μήπως ξαφνικάξεσπάει ταραχή και όταν ρωτήσετε σας λένε ότι κάτι συνέβει χτες το βράδυ στο ίντερνετ; Αξίζει να δώσετε προσοχή. “Tell me why I don’t like Mondays” To Σαββατοκύριακο τα παιδιά ξοδεύουν περισσότερο χρόνο οnline απ’ότι τις καθημερινές. Εχετε τα μάτια σας ανοιχτά τις Δευτέρες, είναι πιθανόν να παρατηρήσετε εντάσεις που απορρέουν από περιπτώσεις κυβερνοβασανισμού τις δύο προηγούμενες μέρες. Αξίζει να ρίξετε μια πιο προσεκτική ματιά. 

Κόκκινες σημαίες 

Αλλαγή συμπεριφοράς, αποφεύγει τον Η/Υ ή το κινητό 

Τρομάζει στον ήχο του SMS 

Θυμός, φόβος, αναστάτωση μετά την χρήση Η/Υ, τηλεφώνου 

Αλλαγή διάθεσης, κατάθλιψη, μεταπτώσεις 

Διαταραχές ύπνου, έρχεται στο σχολείο κουρασμένο, μαύροι κύκλοι στα μάτια 

Αλλαγή στην κοινωνική συμπεριφορά, απομόνωση, μελαγχολία Αλλαγή στο βαθμό αυτοεκτίμησης του παιδιού. 

Απότομη αλλαγή παρέας 

Πτώση στις σχολικές επιδόσεις 

Συχνές απουσίες ή παράπονα για πόνους (στομάχι, κεφάλι) 

Εξαναγκασμός σε παράνομες πράξεις μέσω εκβιασμού   

Αδιάκοπη εκπαίδευση των παιδιών σε κάθε ευκαιρία 

Η συζήτηση με τα παιδιά επί θεμάτων κυβερνοβασανισμού δεν πρέπει να γίνεται μόνο στο μάθημα της Πληροφορικής ή μέσω κάποιας δράσης του Υπουργείου Παιδείας. Οι εκπαιδευτικοί κάθε τομέα και κάθε βαθμίδας πρέπει να μιλούν στα παιδιά σε κάθε ευκαιρία. Μόνο με συντονισμένη προσπάθεια όλων θα αυξήσουμε την ευαισθητοποίηση και θα μειώσουμε τα θύματα. Μιλήστε με τα παιδιά για το τι μπορούν και το τι δεν πρέπει να ανεβάζουν στο διαδίκτυο. «Όσο λιγότερα, τόσο καλύτερα» είναι ο χρυσός κανόνας. Δείξτε τους ότι εσείς είστε ένας άνθρωπος που θα σταθεί στο πλάι τους αν χρειαστεί και θα τους κατευθύνει για να αντιμετωπίσουν τέτοια συμβάντα. Μην ξεχνάτε, τα θύματα σπάνια μιλάνε πριν να είναι πολύ αργά. Δείξτε τους ότι σας νοιάζει. Εξηγήστε στα παιδιά ότι δεν υπάρχει ανωνυμία στο διαδίκτυο. Δεν θα σε προστατεύσει  το ψεύτικο προφίλ ή η πλαστή διεύθυνση email αν οι πράξεις σου είναι παράνομες. Μιλήστε τους για τις συνέπειες, τόσο τις νομικές αλλά και για τον αντίκτυπο που έχουν οι πράξεις κυβερνοβασανισμού στις παιδικές ψυχές και ζωές. «Δεν συμμετέχω – Δεν σιωπώ»Δώστε τους να καταλάβουν ότι δεν πρέπει να συμμετέχουν αλλά ούτε και να σιωπούν. Η σιωπή είναι δειλία, το να αναφέρεις σε κάποιον έμπιστο ενήλικα περιπτώσεις κυβερνοβασανισμού είναι ηρωισμός, όχι κάρφωμα. Είναι μια γενναία πράξη που στέλνει ένα ξεκάθαρο μήνυμα: «Δεν μπορώ να το αντιμετωπίσω μόνος/μόνη μου αλλά ούτε  το ανέχομαι».

«Δεν φταίει το θύμα» Επτά στα δέκα παιδιά θύματα κυβερνοβασανισμού όταν ρωτηθούν γιατί νομίζουν ότι συνέβει αυτό θα απαντήσουν: «Γιατί είμαι κακός μαθητής, γιατί φοράω γυαλιά, γιατί είμαι χοντρή». Διδάξτε τους ότι δεν φταίει το θύμα, σε καμμία περίπτωση. Ο νταής είναι αυτός που έχει το πρόβλημα και αναζητά θύματα για να αισθανθεί εκείνος/η καλύτερα. Ενθαρύνετε τους γονείς να αναλάβουν δράση και να έχουν γνώση και συμμετοχή στην διαδικτυακή ζωή των παιδιών τους. Να είστε προετοιμασμένοι για λιγοστά αποτελέσματα στην αρχή, μην απογοητευτείτε, χρειάζεται επιμονή και υπομονή. Θα ακούσετε πολλές φορές : «Εγώ δεν έχω ιδέα από τέτοια πράγματα, η κόρη μου τα παίζει στα δάχτυλα» ή «Είμαι κατά του Facebook από θέση» «Το ξέρω καλά το παιδί μου, δεν υπάρχει περίπτωση να κάνει τέτοια πράγματα» «Το ξέρω καλά το παιδί μου, θα μου έλεγε αν είχε πέσει θύμα».

Γραμμή υποστήριξης για καταγγελίες και συμβουλές Γραμμή Βοηθείας ΥποΣΤΗΡΙΖΩ 800 11 800 15 / help@saferinternet.gr, του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου. 

Ελληνική Αστυνομία Τμήμα Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος Γραμμή SOS 11012