Ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ποντίων (19 Μαΐου 1915) - Κείμενο του Βενιαμὶν Καρακωστάνογλου

Ἡ Γενοκτονία τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου

Ἡ Γενοκτονία τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου ἀποτελεῖ μέρος τῆς εὐρύτερης γενοκτονίας τῶν Ἑλλήνων τῆς Μικρῆς Ἀσίας καὶ τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης, ἐνῶ ἐντάσσεται στὸ σχέδιο τῶν Νεότουρκων καὶ τῶν κεμαλικῶν γιὰ τὴν ἐξόντωση τῶν ἰσχυρότερων μὴ μουσουλμανικῶν στοιχείων τῆς Τουρκίας, μεταξὺ τῶν ὁποίων οἱ Ἕλληνες καὶ οἱ Ἀρμένιοι. Ἡ ἐκστρατεία ἐξόντωσης χωρίζεται σὲ δυὸ χρονικὲς φάσεις: α΄ φάση 1914-1918, β΄ φάση 1919-1923. Ὁ ἀκριβὴς ἀριθμὸς τῶν θυμάτων δὲν θὰ μαθευτεῖ, ἴσως, ποτὲ μὲ ἀκρίβεια. Μὲ διάφορους, ὅμως, ὑπολογισμοὺς ὑπολογίζεται σὲ 1.400.000, ἐκ τῶν ὁποίων 353.000 Ἑλληνοπόντιοι.

Τὸ σχέδιο τῆς ἐξόντωσης συνέλαβε καὶ ἄρχισε νὰ ἐφαρμόζει ἡ τριανδρία τῶν Νεότουρκων, Ταλαὰτ μπέης, Ἐνβὲρ πασὰς καὶ Τζεμὰλ πασάς, οἱ ὁποῖοι, σὲ συνεργασία μὲ τὸν ἐπικεφαλῆς τῆς γερμανικῆς στρατιωτικῆς ἀποστολῆς, στρατηγὸ Λίμαν φὸν Σάντερς, κατάρτισαν τὶς λεπτομέρειες καὶ τὸ χρονοδιάγραμμα. Πληθώρα διπλωματικῶν ἐγγράφων ἀλλὰ καὶ τουρκτκῶν ἀρχειακῶν πηγῶν μαρτυροῦν τὴν ὕπαρξη ὀργανωμένου σχεδίου ἐξόντωσης τῶν Ἑλλήνων.⁴ Δεκάδες χιλιάδες σύρθηκαν βίαια στὴν ἐξορία, ἐκτεθειμένοι στὶς δυσμενεῖς καιρικὲς συνθῆκες, στὴν πείνα, σὲ βιασμοὺς τῶν γυναικῶν, σὲ ἁρπαγὲς τῶν παιδιῶν, στὶς προσχεδιασμένες ἐπιθέσεις ἀτάκτων Τούρκων. Ἡ ἐξορία αὐτὴ ἦταν πραγματικὰ ἕνα «Ἄουσβιτς ἐν ροῇ», ἕνας «λευκὸς θάνατος».

Ἀργότερα (1915), οἱ διώξεις συνεχίστηκαν μὲ νέα μέθοδο, τὰ «ἐργατικὰ τάγματα» (ἀμελὲ ταμπουροῦ), ὅπου ὑπηρετοῦσαν μόνον Ἕλληνες καὶ Ἀρμένιοι.

Ἀπὸ τὸ 1914 ἕως τὸ 1918, 257.019 Ἕλληνες τῆς περιοχῆς τοῦ Πόντου ἐξοντώθηκαν μὲ τὴ μέθοδο αὐτή. Ἀπὸ τὸ Δεκέμβριο 1916 ἄρχισε καὶ ἡ συστηματικὴ ἄμεση ἐξόντωση τῶν ἀνδρῶν τῶν πόλεων ἀπὸ 16-60 ἐτῶν.

Ἡ λήξη τοῦ Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου δὲν ἀποσόβησε τὰ δεινὰ τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου. Στὶς 19 Μαΐου 1919, ὁ Κεμὰλ Ἀτατοὺρκ ἀποβιβάζεται στὴ Σαμψούντα καὶ ξεκινᾶ ἔτσι ἡ δεύτερη φάση τῆς Γενοκτονίας, μὲ ἀρχηγὸ τὸ Λαζὸ Τοπὰλ Ὀσμᾶν. Τὰ μέσα ποὺ χρησιμοποιοῦνται γιὰ τὴν ἐξόντωση τῶν Ποντίων Ἑλλήνων εἶναι: ἐπιστράτευση καὶ ἐξόντωση τῶν νέων, ἐργατικὰ τάγματα, στρατόπεδα συγκέντρωσης, ἀλλὰ καὶ ἀπαγχονισμοὶ ὕστερα ἀπὸ μεθοδευμένες δίκες. Ἡ τραγωδία ἦταν τόσο συγκλονιστικὴ καὶ ἐκτεταμένη, ὥστε οἱ ὕπατοι ἁρμοστὲς τῆς Ἀγγλίας, τῆς Γαλλίας, τῆς Ἰταλίας καὶ τῆς Ἰαπωνίας ἀναγκάστηκαν νὰ διαμαρτυρηθοῦν μὲ κοινὴ ἐπιστολὴ τοὺς πρὸς τὸν ἴδιο τὸν Κεμάλ. Ἡ ἀπάντηση ἦταν κυνικὴ καὶ ἐπιβεβαίωσε ὅτι ὅλα τελοῦσαν ἐν γνώσει καὶ γίνονταν μὲ διαταγὲς τῆς τότε τουρκικῆς κυβέρνησης. Ἡ ἱστορικὴ ἔρευνα, ἰδιαίτερα τῶν τελευταίων ἐτῶν, ἔχει φέρει στὸ φῶς τῆς δημοσιότητας ἀναρίθμητα ἔγγραφα, μαρτυρίες καὶ ἄλλα στοιχεῖα ποὺ στοιχειοθετοῦν καὶ τεκμηριώνουν τὸ τεράστιο ἔγκλημα, πέρα ἀπὸ κάθε ἀμφισβήτηση. Ἔτσι, στὴν περίπτωση τῶν Ποντίων Ἑλλήνων (ὅπως καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας) ἔχουμε τὶς ἑξῆς πράξεις ποὺ ἐμπίπτουν στὶς διατάξεις τῆς σύμβασης γιὰ τὴν πρόληψη κὰτ καταστολὴ τοῦ ἐγκλήματος τῆς γενοκτονίας:

1. σχεδιασμένη δολοφονία τῶν μελῶν μιᾶς συγκεκριμένης ἐθνικῆς ὁμάδας,

2. σοβαρὴ προσβολὴ τῆς σωματικῆς καὶ διανοητικῆς ἀκεραιότητάς τους,

3. ὑποβολὴ σὲ συνθῆκες διαβίωσης ποὺ μποροῦν νὰ ἐπιφέρουν πλήρη ἢ μερικὴ καταστροφὴ τῆς ἐθνικῆς ὁμάδας,

4. βίαιη μεταφορὰ παιδιῶν σὲ ἄλλη ἐθνικὴ ὁμάδα.

Ἡ διεθνὴς ἀναγνώριση τῆς Γενοκτονίας τῶν Ποντίων

Στὶς 24.2.1994, ἡ Βουλὴ τῶν Ἑλλήνων, μὲ ὁμόφωνη ἀπόφασή της, ἀναγνώρισε τὴ Γενοκτονία τῶν Ποντίων καὶ ὅρισε τὴ 19η Μαΐου ὡς ἡμέρα ἐθνικῆς μνήμης τῆς Γενοκτονίας τοῦ Ποντιακοῦ Ἑλληνισμοῦ. Τὸ Δ΄ Παγκόσμιο Συνέδριο Ποντιακοῦ Ἑλληνισμοῦ (1997) ἀποφάσισε τὴν προώθηση τῆς διεθνοῦς ἀναγνώρισης τῆς Γενοκτονίας. Τὸν Ἰούνιο 1998, διακομματικὴ ἀντιπροσωπεία τῆς ἑλληνικῆς Βουλῆς, ἀντιπροσωπεία ἀποτελούμενη ἀπὸ ἐκπροσώπους ποντιακῶν ὀργανώσεων ἀπὸ ὄλον τὸν κόσμο καὶ πενταμελὴς ὁμάδα ἐπιστημόνων (ἕνας ἐκ τῶν ὁποίων ἦταν ὁ γράφων), ἐπισκέφθηκαν τὴν ἕδρα τῶν Ἡνωμένων Ἐθνῶν στὴ Ν. Ὑόρκη καὶ ὑπέβαλαν πολυσέλιδο ὑπόμνημα γιὰ τὴ Γενοκτονία τῶν Ποντίων, πρὸς τὴν Ἐπιτροπὴ Ἀνθρωπίνων Δτκατωμάτων τοῦ διεθνοῦς ὀργανισμοῦ.

Ἡ ἀναγνώριση, ἀπὸ τὸν ΟΗΕ καὶ τὴν ἴδια τὴν Τουρκία, τῆς Γενοκτονίας τῶν Ποντίων (ἀλλὰ καὶ τῶν λοτπῶν Μικρασιατῶν καὶ Θρακῶν) Ἑλλήνων, ὡς πράξη ποὺ θὰ ἔχει μόνον ἠθικὲς καὶ πολιτικὲς (ὄχι νομικὲς ἢ οἰκονομικές) συνέπειες, θὰ ἔχει τὶς ἑξῆς θετικὲς ἐπιπτώσεις:

1. Θὰ ἀποτελέσει ἐλάχιστη πράξη ἐξιλέωσης τῆς Τουρκίας, ἀλλὰ καὶ τῆς διεθνοῦς κοινότητας, ποὺ κάλυψε μὲ πέπλο σιωπῆς, ἐπὶ 80 χρόντα, αὐτὸ τὸ ἀποτρόπαιο ἔγκλημα (εὐθύνες φέρει, βέβαια, καὶ τὸ ἑλληνικὸ κράτος).

2. Θὰ ἀποτελέσει ἀντικίνητρο καὶ προληπτικὸ μέτρο γιὰ τὴ διάπραξη νέων γενοκτονιῶν στὸ μέλλον, τόσο ἀπὸ τὴν Τουρκία ὅσο καὶ ἀπὸ ἄλλα κράτη (λόγω τῆς ἀρνητικῆς διεθνοῦς δημοσιότητας καὶ ἠθικῆς καταδίκης ποὺ θὰ προκαλέσει).

3. Θὰ συμβάλει στὴν καλύτερη διεθνῆ κατανόηση τοῦ Κουρδικοῦ προβλήματος καὶ τῆς πολιτικῆς τῆς Τουρκίας ἀπέναντι στὸν κουρδικὸ λαό.

4. Θὰ συμβάλει στὴν ἀντικειμενικότερη καὶ πληρέστερη παρουσίαση τοῦ ἱστορικοῦ παρελθόντος.

5. Θὰ διευκολύνει τὶς σημερινὲς ἑλληνοτουρκικὲς σχέσεις νὰ ἀναπτυχθοῦν σὲ βάση εἰλικρίνειας καὶ ἀνάληψης τῶν εὐθυνῶν γιὰ πράξεις τοῦ παρελθόντος.

6. Θὰ βοηθήσει τὴν ἐσωτερικὴ πολιτικὴ ἀνάπτυξη καὶ ὡρίμανση στὴν Τουρκία, μέσω αὐτῆς τῆς πράξης αὐτοκριτικῆς, ποὺ θὰ ἐνισχύσει τὶς εἰρηνόφιλες καὶ προοδευτικὲς δυνάμεις στὴ χώρα.

7. Θὰ συμβάλει στὴν καλύτερη κατανόηση ἀπὸ τὴ διεθνῆ κοινότητα τῶν ἑλληνικῶν εὐαισθησιῶν καὶ τῶν ἑλληνικῶν ζωτικῶν συμφερόντων (δηλαδὴ στὶς τρέχουσες ἑλληνοτουρκικὲς σχέσεις).

8. Θὰ συμβάλει στὴν ἐπιτάχυνση τῆς ἀνάπτυξης τῆς διεθνοῦς ποινικῆς δικαιοδοσίας (μὲ τὴ μορφὴ τοῦ ὑπὸ ἵδρυση Διεθνοῦς Ποινικοῦ Δικαστηρίου, μὲ διαρκῆ καὶ γενικὴ ἁρμοδιότητα), καθὼς θὰ ἀποδειχθεῖ ὅτι ἡ λήθη δὲν ἀποτελεῖ τρόπο ἀποφυγῆς καταλογισμοῦ εὐθυνῶν γιὰ διεθνῆ ἐγκλήματα.

9. Ἡ ἀναγνώριση τῆς Γενοκτονίας τῶν Ποντίων ἀπὸ τὰ Ἡνωμένα Ἔθνη θὰ ἐνισχύσει τὴν ἐμπιστοσύνη τῶν Ἑλλήνων, ἀλλὰ καὶ τῶν ἄλλων ἐθνῶν, στὸ διεθνῆ ὀργανισμὸ ὡς προστάτη τῆς διεθνοῦς νομιμότητας. Ἡ ἐμπιστοσύνη αὐτὴ δυστυχῶς ἔχει τρωθεῖ τὰ τελευταῖα χρόνια ἀπὸ τὴν ἀδυναμία ἢ ἀπροθυμία οὐσιαστικῶν παρεμβάσεων σὲ προβλήματα ὅπως τὸ Κυπριακό, τὸ Κουρδικό, τὸ Παλαιστινιακὸ κ.λπ.

Ἀπὸ τὸ ἔνθετο περιοδικὸ Ἱστορικά, ἐφημερίδα Ἐλευθεροτυπία, τεῦχος 134, 16 Μαΐου 2002.